De ziekenhuizen waren het afgelopen jaar nooit uit het nieuws. De erkentelijkheid naar dokters en verplegend personeel is dan ook groot tijdens deze ongeziene gezondheidscrisis. Maar een ziekenhuis is ook een grote logistieke “machine” waar heel wat mensen achter de schermen werken om de dagelijkse werking te garanderen. Eén van die mensen is Nico Van Elzen, Environmental-Mobility Manager van het UZ Brussel, die de afgelopen jaren de mobiliteit in en rond het ziekenhuis grondig hervormde. Hij is dan ook de terechte FLEET Mobility Manager of the Year 2021, een prijs die met de steun van Enterprise Rent-A-Car werd uitgereikt.
Nico Van Elzen begon 11 jaar geleden als milieucoördinator bij het UZ Brussel. Zijn eerste taak was de hervergunningsaanvraag van het ziekenhuis in orde brengen, een milieueffectenrapport eigenlijk. Dit rapport heeft op veel zaken betrekking, zoals geluid, afval, energie, waterbeheer … maar ook mobiliteit. En dat bleek uiteindelijk het grootste struikelblok. Hij is dus eigenlijk met het mobiliteitsvraagstuk in aanraking gekomen via dat milieueffectenrapport. En dat bleek meteen een flinke uitdaging …
Nico Van Elzen: “We hadden toen uitbreidingsplannen voor nieuwe gebouwen. Dat betekende ook meer werknemers, meer bezoekers en meer patiënten. Bovendien was de mobiliteitsknoop rond het ziekenhuis toen al groot. Wij zitten op slechts 600 meter van de Brusselse ring maar het was niet ongewoon dat je daar met de auto een half uur over deed. Vanuit de overheid is dus het signaal gekomen dat we zelf ook met oplossingen moesten komen. We hebben toen veel mobiliteitstudies laten uitvoeren, waar ik ook al doende uit geleerd heb. Mijn grootste uitdaging is ons ziekenhuis – en bij uitbreiding de Campus Geneeskunde en Farmacie van de VUB, die zich ook op de site bevinden – voor alle doelgroepen bereikbaar houden.”
Een nieuwe tramlijn als trigger
In 2015 begonnen de werken aan een nieuwe tramlijn die voor de deur van het ziekenhuis een stopplaats heeft. Pas 3 jaar later – de werf moest immers gefaseerd gebeuren om het ziekenhuis bereikbaar te houden – kon de tramlijn in gebruik worden genomen. De hinder veroorzaakt door deze werf bleek de trigger om multimodale oplossingen meer aan te moedigen.
Nico Van Elzen: “Een ziekenhuis moet voor de verschillende doelgroepen altijd bereikbaar blijven. Wat de bezoekers en patiënten betreft, kunnen wij vooral een effect hebben door ons parkeerbeleid en door te communiceren rond bereikbaarheid met het openbaar vervoer. Bij onze werknemers hebben we meer tools om sneller verandering te realiseren. We zijn in die periode dan ook zoveel mogelijk alternatieve vormen van mobiliteit gaan faciliteren. In de grafieken van het autogebruik zie je in die periode dan ook een knik naar beneden. Veel van die werknemers zijn na het beëindigen van de werken bij hun alternatieve vorm van mobiliteit gebleven.”
Multimodaliteit: inzetten op meerdere pistes
De fiets
De mobiliteitsproblematiek rond het UZ Brussel aanpakken vraagt een bundel aan maatregelen. Een daarvan is de fiets. En – raar genoeg – liep de implementatie niet van een leien dakje omwille van fiscale regels. Uiteindelijk heeft het UZ Brussel zelf een financiële geste gedaan om de fiets toch in de mobility mix te krijgen.
Nico Van Elzen: “Net zoals in privébedrijven zou ik ook een grote leasingvloot van fietsen willen. Omdat ons personeel volgens barema’s betaald wordt, kan dit echter niet. Je mag geen baremiek brutoloon inzetten om fietsleasing te betalen. Initieel hebben we dat opgelost door groepsaankopen te doen, maar dat was ook niet ideaal. Die fietsfabrikanten doen dan voorstellen om binnen een bepaalde timeframe een fiets te bestellen aan interessante voorwaarden. Ben je een nieuwe werknemer, dan val je dus uit de boot. Niet ideaal. Daarom zijn we met een ‘creatieve” oplossing gekomen door aan al het personeel toch fietsleasing aan te bieden. Die wordt wel gefinancierd met het nettoloon in plaats van het brutoloon. In principe is dit niet financieel interessant voor de werknemers, maar de directie heeft een geste gedaan door de helft van de leasingkost op zich te nemen. Het plafond van die tegemoetkoming ligt wel op 50 euro. Neemt de werknemer dus een dure speed pedelec, dan zal hij zelf een groter aandeel moeten betalen. Niettemin blijft dit een gunstig aanbod, omdat ze ook nog een beroep kunnen doen op de kilometervergoeding voor fietsers. Ik geef toe dat onze oplossing fiscaal in de grijze zone zit. Anderzijds is er vanuit de overheid de vraag om de mobiliteit te verbeteren, terwijl de eigen fiscale wetgeving dat verhindert. Dat is een contradictie waar ik toch mijn bedenkingen bij heb.”
Openbaar vervoer
De andere – evidente – piste is het volledig vergoeden van het openbaar vervoer voor woon-werkverkeer. Dat is van toepassing op alle netwerken en openbare vervoersmaatschappijen. Gebruikt iemand bijvoorbeeld op zijn traject zowel De Lijn, de NMBS als de MIVB, dan krijgt hij/zij een gratis trajectabonnement voor al die vervoersmodi.
Telewerken
Voor het zorgpersoneel is telewerken vanzelfsprekend niet mogelijk. Maar heel wat functies, van boekhouding tot IT, komen daar wel voor in aanmerking. Nico Van Elzen lobbyde daar al jaren voor, maar er was weinig animo. Met Covid als katalysator, bleek in een mum van tijd veel mogelijk.
Nico Van Elzen: “Tijdens de eerste lockdown werkten plots honderden van onze medewerkers van thuis uit. We hebben dat momentum aangegrepen om alle profielen die in aanmerking kwamen, in kaart te brengen. Het resultaat is dat vandaag 700 medewerkers structureel een of meerdere dagen telewerken. Naar filedruk en parkeerdruk toe is dat voor ons een grote opsteker.”
Geen anti-auto beleid
Alternatieve mobiliteit is belangrijk maar toch maakt Nico Van Elzen er een punt van dat hij de automobilist niet wil stigmatiseren in zijn mobiliteitsbeleid: “Als milieu- en mobiliteitscoördinator krijg je snel het etiket opgekleefd van iemand die iedereen op de fiets en het openbaar vervoer wil krijgen. Dat is in mijn geval absoluut niet waar. Ik besef heel goed dat dit onmogelijk is. Ons ziekenhuis is een 24/7 onderneming met 150 verschillende uurroosters. Keukenpersoneel begint om 5 uur ’s ochtends, verplegend personeel en dokters werken in shiften, etc. Onze policy is dus: alternatieve mobiliteit voor wie het wil en kan. Verplichten is er nooit bij.”
En die aanpak van sensibiliseren en faciliteren werkt. Want ondanks een sterke groei van het ziekenhuis het afgelopen decennium is het autogebruik van 89% “autosolisten” gedaald naar 66% voor woon-werkverkeer. Op 4.000 werknemers gebruiken vandaag 2.640 de auto als enige vervoermiddel. Wat nog veel lijkt, maar wel al een mooie shift is in vergelijking met 10 jaar geleden, toen dat cijfer dicht tegen de 90% zat.
De parkeerpuzzel
Hoewel het UZ Brussel over bijna 2.000 parkeerplaatsen beschikt, zijn dat er structureel nog altijd 800 te weinig. Men moet immers een 700-tal plaatsen voorbehouden voor de bezoekers en patiënten en wat dan nog overblijft (1.300) is ruimschoots onvoldoende voor het personeel. In de praktijk is het een “first come, first served” principe, wat tot perverse effecten leidt. Zoals medewerkers die een uur voor het begin van hun shift komen om toch maar een parkeerplaats te hebben.
Nico Van Elzen: “We zijn dus alle mogelijke opties aan het bekijken om dit op te lossen. Zaken zoals slim parkeren, een carpoolparking en een van de oplossingen die we ook al geïmplementeerd hebben, is een parking op afstand. Die ligt op ongeveer een kilometer van het UZ en mensen leggen die afstand te voet, met een plooifiets of een step af. Maar ik geef grif toe: ons parkeerbeleid is nog een work in progress, zeker omdat we rekening moeten houden met elektrificatie en de daaraan verbonden laadinfrastructuur.”
De toekomst
Door sensibiliseren en faciliteren is het UZ Brussel er in geslaagd om de mobiliteit al flink te verbeteren. Maar Nico Van Elzen blijft ambitieus om die multimodaliteit nog verder uit te bouwen: “Een van de zaken waar we nog verder willen op inzetten, is meer fietsen en omkadering. Zo plannen we een fietsenstalling voor 400 plaatsen met de nodige omkadering, zoals camerabewaking en een badgesysteem. Ik geloof ook nog in het carpool-verhaal, want het afgelopen jaar was dat moeilijk door Covid. Daar ligt de uitdaging vooral op technologisch vlak. Zo willen wij onze 4.000 werknemers in een carpool-database krijgen. Ook de eigen carpoolparking met gereserveerde plaatsen is een incentive. We verwachten niet dat dit massaal gebruikt zal worden, maar alle kleine beetjes helpen. Dat vat eigenlijk ons mobiliteitsverhaal samen: faciliteren, sensibiliseren en communiceren. Want wanneer je op veel fronten verandering brengt door de nadruk te leggen op de positieve effecten, maak je uiteindelijk significante mobiliteitswinst.”
Ook de politiek heeft haar verantwoordelijkheid
Tot slot plaatst Nico Van Elzen ook nog een kanttekening: “Als ziekenhuis blijft bereikbaarheid voor ons de komende jaren een topprioriteit. Wij doen alles wat binnen onze mogelijkheiden ligt om die mobiliteit zelf te verbeteren. En hoewel de overheid die doeleinden ondersteunt, heb ik toch een dubbel gevoel bij sommige politieke keuzes. Een voorbeeld is SmartMove in Brussel en de daaraan verbonden kilometerheffing. Wij bevinden ons op Brussels grondgebied maar enkele honderden meter verder is het weer Vlaanderen. Aangezien wij vooral in Vlaanderen en de Vlaamse rand rond Brussel recruteren en ook veel van onze medewerkers, patiënten en bezoekers uit die regio’s komen, valt een dergelijke heffing niet te rijmen met wat ik ‘rechtvaardige’ mobiliteit zou noemen. Een werknemer die geen haalbaar alternatief heeft en met een wagen uit de middenklasse rijdt, zou jaarlijks 800 euro moeten betalen om hier te komen werken. Vertaal je dat naar ons totale personeelsbestand, dan zit je met een gigantische meerkost. Idem dito voor de duizenden patiënten en de bezoekers die dagelijks naar ons ziekenhuis komen. Naar aanpak toe is dit volledig het tegenovergestelde van wat wij nastreven: mensen op een positieve manier laten nadenken over hun verplaatsingen. Wanneer er winst is op het vlak van mobiliteit, dan wordt het een vanzelfsprekende keuze. ‘Azijnmaatregelen’ zoals een kilometerheffing zullen alleen maar zorgen voor wrevel! Betalen om te mogen komen werken is al niet evident voor privébedrijven in Brussel. Maar voor een ziekenhuis, met zijn maatschappelijke functie, is dat een politieke keuze die je eigenlijk niet kan verantwoorden, en al zeker niet wanneer dat enkel in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt ingevoerd.”
Een geleasde vloot van 300 voertuigen
Je verwacht het misschien niet meteen in een ziekenhuis, maar UZ Brussel heeft ook een vloot van een kleine 300 geleasde voertuigen. Het wat was enkele jaren geleden niet de policy van het ziekenhuis om bedrijfwagens aan het personeel aan te bieden, maar ook het UZ moet rekening houden met de economische realiteit en schaarste aan specifieke profielen op de arbeidsmarkt.
Nico Van Elzen: “Een ziekenhuis heeft bijvoorbeeld ook IT-ers nodig. En in andere sectoren is een bedrijfswagen courant voor dit soort profielen. Dan heb je niet veel keuze meer, anders gaan ze gewoon in een andere sector werken. Dus zijn we eerder de omgekeerde beweging aan het maken: niet afbouwen, maar net meer bedrijfswagens. Met de elektrificatie in het achterhoofd, wordt dat ook nog een uitdaging de komende jaren. We hebben nu 12 laadpunten, maar dat aantal zal exponentieel moeten toenemen. En naarmate er meer elektrische auto’s in de vloot komen, zullen we moeten investeren in intelligente laadinfrastructuur zoals smart load balancing. Maar dan nog vrees ik dat we altijd achter de feiten aan zullen lopen omdat de vraag groter dan het aanbod zal zijn.”
UZ Brussel in cijfers
- 4.000 medewerkers
- 2.640 ‘autosolisten’
- 700 telewerkers
- 2.000 parkeerplaatsen
- Eigen leasevloot 300 voertuigen
- Fietsen: 480 ‘vaste fietsers’ + 100-tal ‘occasionele fietsers’ (bv. bij mooi weer) ; 150 leasingfietsen
